Prawidłowa mowa wymaga stymulacji od wczesnych miesięcy życia płodowego. Organy konieczne do zaistnienia mowy kształtują się już między 3 a 4 miesiącem życia płodowego. Już wtedy rozpoczynają pracę mięśnie oddechowe, fonacyjne i ssania. Całkowicie ukształtowane są - i rozpoczynają pracę - struny głosowe. Spośród organów zmysłów najwcześniej rozwija się narząd słuchu.
Płód słyszy więc rytm pracy serca matki, rozpoznaje jej głos, reaguje na śpiew, gniew, a także dźwięki z otoczenia, w którym matka przebywa. Dlatego tuż po urodzeniu potrafi np. całym ciałem zwrócić się w kierunku nagranego na taśmę magnetofonową głosu matki.
Dla prawidłowego rozwoju mowy istotne znaczenie mają narządy żucia: szczęki, zęby, wargi, policzki, język. W okresie płodowym są one wyjątkowo narażone na działanie czynników uszkadzających. Najczęściej jest to nieprawidłowe ułożenie płodu, urazy zewnętrzne, którym ulega matka, niedobór witamin, nadmiar promieniowania, złe warunki bytowe, stresy matki. Duży wpływ mają przebyte do 3 miesiąca życia płodowego choroby wirusowe ciężarnej (różyczka, grypa, ospa, choroba Heinego-Medina, zakaźna żółtaczka).
W późniejszym okresie życia dziecka nieprawidłowości w budowie narządów artykulacyjnych mogą być wynikiem schorzeń: krzywicy, próchnicy, stanów zapalnych uszu, dziąseł itp.
Jednakże, aż 80 % zaburzeń w obrębie narządów artykulacyjnych powstaje w wyniku nieprawidłowego postępowania z niemowlęciem, m.in.:
• nieprawidłowej pozycji dziecka w czasie snu i karmienia;
• nieprawidłowego połykania;
• oddychania przez usta;
• nieprawidłowego żucia;
• zbyt długiego ssania smoczka i karmienia butelką;
• podawania pustych smoczków między karmieniami;
• nagryzania warg, języka, policzków.
Prawidłowemu rozwojowi narządów artykulacyjnych sprzyja karmienie niemowląt piersią matki, w czasie snu poziomo ułożony kręgosłup z lekko uniesiona głową i niemal pionową pozycja ciała w czasie karmienia sztucznego.
U starszych dzieci posiadających już uzębienie, prawidłowej budowie zgryzu i ćwiczeniu mięśni artykulacyjnych sprzyja jedzenie owoców ze skórką, żucie surowej marchewki, chleba ze skórą, a nawet samej skórki. Prawidłowy rozwój sprawności aparatu artykulacyjnego potrafi, jak widać, w tym okresie wspierać sama natura.
Obserwacja zachowań niemowląt wskazuje, że odbierają one adekwatne bodźce przekazywane bardzo różnymi kanałami, np. dotykiem (pieszczota rąk), słuchem (głos, jego intonacja), wzrokiem (mimika twarzy). Bardzo wcześnie reagują na bodźce, ale szybko stają się one mniej ważne. Niemowlę najdłużej opiera się na bodźcach słuchowych i tym kanałem najwcześniej przekazuje własne informacje, np. płacz (zróżnicowany w zależności od sytuacji).
Ten sposób kontaktowania się z otoczeniem przeradza się z czasem w rodzaj dialogu. Zanim dziecko zacznie tworzyć sylaby, może przy pomocy dźwięków tzw. prymitywnych (jednogłoskowych) zasygnalizować np. potrzeby fizjologiczne: eee, aaa, na zasadzie powtarzania dźwięku za dorosłym.
Wnikliwa obserwacja dziecka, porównywanie poziomu rozwoju z rówieśnikami, pozwala na wczesną diagnozę nieprawidłowości i fachową interwencję.

PRAWIDŁOWY PROCES ROZWOJU MOWY DZIECKA
Proces rozwoju mowy przebiega etapami i trwa kilka lat.
Wiek Etapy rozwoju Charakterystyczne cechy rozwoju mowy

0 - Pierwszy krzyk - ważna informacja: dowód życia dziecka oraz sprawności wiązadeł głosowych;
- pierwszy środek komunikacyjny, dziecko sygnalizuje tak głód, ból, mokro itp.
Około 2-5 m.ż. Głużenie - piski, pomruki, mlaski, dźwięki artykułowane (reakcje wrodzone)
Około 6-9 m.ż. Gawożenie • dziecko naśladuje wydane przypadkowo dźwięki, lub te, które uchwyciło od otoczenia. Pojawiają się sylaby i głoski właściwe językowi polskiemu, jak i językom obcym. Wydawane dźwięki zawierają w sobie wszystkie polskie samogłoski i większą część spółgłosek;
• pojawiają się pojedyncze sylaby: pa, ba, ma, ta oraz wielokrotnie powtarzane baba, mama itp.;
• pojawiają się kląskania, świsty, parskanie itp.;
• rozumie:
- proste słowa: mama, tata, oko, miś, kotek;
- zwroty językowe: daj rękę, gdzie jest auto?
- zakazy: nie wolno.
UWAGA! Jeśli do 7 miesiąca życia dziecko nie gaworzy - konieczna konsultacja lekarska.

1 - 2 rok życia Okres wyrazu • Pojawiaja się:
1. Nazwy osób: mama, tata, baba.
2. Wyrazy wskazujące: to, tu.
3. Znaki chęci posiadania: daj.
4. Umiejętność protestu: nie.
5. Onomatopeje: hau, miau, me, be.
• Rozumie:
1. Stwierdzenia: tam jest auto.
2. Polecenia: daj pieskowi chlebek.
3. Pytania: co robi tata?

2 - 3 rok życia Okres zdania • Zaczyna się posługiwać wypowiedzia-mi dwuwyrazowymi np. mama am (co oznacza: mamo daj jeść);
• Pojawiają się zdania przyczynowe: cicho, lala śpi.
• Pojawiają się zdania warunkowe: jak pójdę do szkoły, to kupisz mi plecak.
• Treścią wypowiedzi stają się zjawiska niewidoczne, odległe w czasie i w przestrzeni (oderwane od konkretu).
• Pojawia się dopełniacz, celownik, narzędnik w wyrażeniach przyimko-wych, chociaż może opuszczać przyimek np. babci, a nie do babci.

3 - 6 rok życia Okres swoistej mowy dziecięcej • Nieporadność w użyciu form flek-syjnych:
- pomieszanie osób i rodzajów;
- swoiste formy deklinacyjne i koniugacyjne;
- swoisty tryb rozkazujący: pracowuj zamiast pracuj;
- swoiste formy czasu przeszłego np. upieczyło zamiast upiekło;
- nieprawidłowe stopniowanie przymiotników np. lepsiejsze zamiast lepsze;
- tworzenie leczby pojedynczej i mnogiej np. ludź stoi - człowiek stoi, piesy - psy.
• Zniekształcenia wyrazów: przestawianie głosek i sylab, zniekształcenia głosek np. koczelada (czekolada), similak (ślimak).
• Swoiste słowotwórstwo: badanko (słuchawki lekarskie), pomasłować (posmarować masłem).
Dzieci przedszkolne znajdują się w okresie swoistej mowy dziecięcej. Trzylatek powinien porozumiewać się z otoczeniem za pomocą zdań a jego zasób głoskowy powinien obejmować:
• wszystkie samogłoski: a, o, e, u, i, y, ę, ą;
• spółgłoski: m., ł, t, d, n, ś, ź, ń, j oraz p., b, f, w, l, k g, ch i ich miękkie odpowiedniki.
W następnej kolejności dziecko uczy się wymawiać pozostałe głoski:
- w wieku 3 - 4 lat: s, z, c, dz;
- w wieku 4 - 5 lat: sz, ż, cz dż, r.
Rozwój językowy dzieci przebiega według określonych praw, a osiągnięcia rozwojowe pojawiają się w określonych granicach czasowych. Każde dziecko rozwija się jednak nieco inaczej, ma własne tempo i rytm przemian, które wynikają z możliwości jego organizmu oraz warunków opiekuńczo - wychowawczych.